Vražji kamen – Prirodni fenomen i legende Trgovišta
U neposrednoj blizini Trgovišta, na samo 5 kilometara prema Vranju, nalazi se prirodni fenomen koji je svojim monumentalnim oblicima stenskih masa postao jedan od najpoznatijih turističkih lokaliteta ovog kraja. Mesto poznato kao „Vražji kamen“ svojim neobičnim kamenim formacijama podseća na čuvenu Đavolju varoš, a ovde se nalazi i jedna od najstarijih crkava u Srbiji – Crkva Presvete Bogorodice, koja datira iz XIV veka.
Vražji kamen je prirodni geološki fenomen koji je nastao erozijom stena. Reka Pčinja, koja je nekada davno prosekla stene, stvorila je ovaj jedinstveni prirodni oblik, dok je denudacija (postepeno uništavanje zemljišta) doprinela stvaranju stubova koji mogu dostići visinu i do 60 metara. Vražji kamen se nalazi na nadmorskoj visini od oko 800 metara i sastoji se od desetak kamenih stubova, koji su oduvek privlačili pažnju svojim neobičnim izgledom i veličinom. Mesto se nekada zvalo Prosečnik, ali je s vremenom dobilo naziv koji odražava narodne predstave o njegovoj mističnosti.
Crkva Svetog Preobraženja Gospodnjeg se nalazi u selu Kozji Dol, udaljenom 2 kilometra od Trgovišta, na visini od 690 metara. Smeštena je preko puta planinskog vrha Grad, na 782 metra nadmorske visine. Prvi pomen Kozjeg Dola datira iz XIV veka, iz „Pčinjskog pomenika“. Selo se razvilo u dva dela u XVIII veku, kada su se dva brata doselila u zapustelo selo.
Crkva je prvi put obnovljena 1835. godine, a kompletno završena i osvećena 1858. godine. Zvono je izliveno 1910. godine, a zvonik je dograđen 1919. godine. Tokom Drugog svetskog rata, bugarska vojska je uništila parohijski dom, ali hram je sačuvan zahvaljujući hrabrosti popadije Todore.
Crkva je više puta obnavljana, a poslednja obnova započela je 2012. godine uz pomoć Opštine Trgovište i priloga vernika. Obnovljena je i osvećenadecembra 2015. godine. Crkva je sada metoh manastira Prepodobnog Prohora Pčinjskog i nastavlja da služi svojoj pastvi. Ova svetinja je poznata po isceljenjima i duhovnoj podršci koju pruža meštanima I vernicima.
Crkva Presvete Bogorodice nalazi se u selu Donja Trnica, tri kilometra od Trgovišta. Smeštena je na stenama pored same reke Pčinje. Mesto na kojem se nalazi ovaj drevni hram dobilo je ime po visokim kamenim piramidama koje je narod nazvao Vražji kamen, a za koje se vezuju mnoge legende. Visina ovih stena je oko 60 metara, a predeo veoma podseća na Meteore u Grčkoj.
Ovaj srednjovekovni hram potiče iz 16. veka, što se zaključuje na osnovu očuvanih fresaka, mada nema istorijskih izvora o tačnom datumu nastanka. Srednjovekovni naziv bio je Prosečnik, jer je na ovom mestu reka Pčinja svojim koritom presekla stenu, čime je prirodno odredila granicu između Gornje i Donje Pčinje.
Pod ovim imenom pominje se u staroj povelji sevastokratora Dejana, muža Teodore, sestre cara Dušana. Ovom poveljom pravno je ozvaničena oblast Dejanovića, jer ju je lično potvrdio car Dušan 1355. godine.
Crkva je uvrštena u spomenike kulture i pod zaštitom je države još od 1958. godine. Od 1983. godine kategorizovana je od strane stručnih institucija kao spomenik kulture od velikog nacionalnog značaja.
Oko Vražjeg kamena postoji mnogo narodnih legendi koje objašnjavaju kako je ova prirodna formacija nastala. Jedna od najpoznatijih legendi priča o tome kako su đavoli pokušavali da preokrenu tok reke Pčinje, te da su se trudili da je usmeravaju prema Bugarskoj. U tome su pokušavali da spoje obale reke, kidajući stene sa okolnih brda. Međutim, đavoli nisu uspeli da ukrote reku, pa su se uputili prema Kosovu, gde su naišli na najveću stenu. Sa njom su se vratili i ponovo pokušali da promene tok reke, ali su se uplašili da će ljudi otkriti njihove namere i bacili su stenu pored neke vodenice. Ovo je prema legendi objašnjenje za nastanak Vražjeg kamena. Druga legenda govori o tome kako su seljani iz Pčinje godinama zidali crkvu pored reke, ali su đavoli svaki put odnosili ono što su oni izgradili tokom dana. Tokom noći, đavoli su kamenje ostavljali na Vražjem kamenu. Priča kaže da su bili ljuti na seljane koji ih nisu dovoljno poštovali, a kao osvetu su pokušali da pregrađuju reku Pčinju kamenom koji su nosili iz okoline. Međutim, đavoli su pobegli u zoru kada je zakukurikao petao.
Mistična priroda Vražjeg kamena i njegove legende nastavljaju da privlače posetioce koji žele da upoznaju ovaj prirodni fenomen i osete magičnu atmosferu koja se oseća u ovom delu Srbije.